چین در حدود ۹۰ درصد از فناوریهایی که برای منافع ملی کشورها حیاتی یا بالقوه خطرآفرین محسوب میشوند، در صدر پژوهشهای علمی جهان قرار دارد و این تغییر بزرگ طی همین قرن رخ داده است. این نتیجه بر اساس دادههای «ردیاب فناوریهای حیاتی» مؤسسه سیاستگذاری راهبردی استرالیا (ASPI) به دست آمده است.
بررسی تازه ASPI امسال ۷۴ فناوری کنونی و نوظهور را در بر میگیرد؛ در حالی که سال گذشته ۶۴ فناوری بررسی شده بود. چین در ۶۶ مورد از این فناوریها از جمله انرژی هستهای، زیستشناسی مصنوعی و ماهوارههای کوچک رتبه اول را دارد. ایالات متحده در ۸ فناوری دیگر پیشتاز است که از میان آنها میتوان به رایانش کوانتومی و مهندسی اقلیم اشاره کرد.
چین در ۶۶ فناوری از میان ۷۴ فناوری نوظهور و جاری از جمله حوزههای انرژی هستهای، زیستشناسی مصنوعی و ماهوارههای کوچک در صدر پژوهشها قرار دارد
نتایج نشاندهنده چرخشی اساسی در موازنه علمی جهان است. در ابتدای قرن بیستویکم، ایالات متحده در بیش از ۹۰ درصد فناوریهای بررسیشده پیشتاز بود، در حالی که سهم چین از رهبری پژوهشها کمتر از ۵ درصد بود؛ وضعیتی که بهگفته نسخه ۲۰۲۴ این ردیاب، اکنون کاملاً دگرگون شده است.
ایلاریا ماتسوکو، پژوهشگر سیاست صنعتی چین در مرکز مطالعات راهبردی و بینالمللی در واشنگتن دیسی، میگوید چین در سالهای اخیر پیشرفت چشمگیری در علم و فناوری داشته و این پیشرفت هم در سرمایهگذاریهای پژوهشی و هم در حجم و کیفیت انتشارات علمی بهخوبی دیده میشود. به گفته او، گرچه روند کلی شناساییشده توسط ASPI چندان غافلگیرکننده نیست، میزان برتری چین در حوزههای متعدد علمی در مقایسه با ایالات متحده قابل توجه است.
وانگ یانبو، پژوهشگر سیاست علم در دانشگاه هنگکنگ، معتقد است بخشی از این برتری میتواند به نوع فناوریهایی مربوط باشد که در این ردیاب بررسی میشوند. به گفته او، چین در فناوریهای نوظهوری که تمرکز راهبردی خود را بر آنها گذاشته، بیشتر احتمال دارد به جایگاه رهبری برسد، در حالی که در حوزههای سنتیتر، مانند تراشههای نیمهرسانا، کشورهای دیگر همچنان جلوتر هستند.
به گزارش نیچر، تحلیل ASPI بر پایه پایگاه دادهای شامل بیش از ۹ میلیون مقاله علمی از سراسر جهان انجام شده است. در این روش، کشورها بر اساس سهمشان از ۱۰ درصد مقالات پراستناد هر فناوری طی یک دوره پنجساله، از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴، رتبهبندی شدهاند.
یکی از یافتههای قابل توجه این بررسی آن است که چین در حوزه رایانش ابری و رایانش لبهای از ایالات متحده پیشی گرفته است. دیوید لین، راهبردپرداز امنیت ملی و فناوری در پروژه مطالعات رقابتی ویژه در ویرجینیا، میگوید رایانش ابری به شرکتهای هوش مصنوعی اجازه میدهد بدون نیاز به زیرساخت فیزیکی، دادهها را پردازش و مدلها را آموزش دهند، در حالی که رایانش لبهای این پردازش را در محل انجام میدهد. به گفته او، شدت بالای پژوهش چین در این زمینهها احتمالاً نشاندهنده تلاش سریع پکن برای انتقال هوش مصنوعی از آزمایشگاه به مرحله استفاده عملی است.
استیون های، اقتصاددان سیاسی حوزه نوآوری فناوری در دانشگاه شیآن جیاوتونگ–لیورپول در چین، تأکید میکند که این نتایج نباید بهعنوان نشانهای از فروپاشی قدرت علمی آمریکا تعبیر شود. او میگوید ایالات متحده همچنان در بسیاری از این فناوریها نقش مهمی در سطح جهانی دارد.
در عین حال، جنی وونگ-لانگ، دانشمند داده در ASPI و از مشارکتکنندگان این مطالعه، هشدار میدهد که این یافتهها نشان میدهد کشورهای دموکراتیک ممکن است مزیتهای علمی بلندمدتی را که طی سالها بهدست آوردهاند، در حوزههای کلیدی علم و فناوری از دست بدهند؛ حوزههایی که برای پیشرفت مهمترین فناوریهای جهان حیاتی هستند.
چین اکنون در حدود ۹۰ درصد از فناوریهای حیاتی جهان پیشتاز پژوهش است، در حالی که اوایل قرن بیستویکم سهمش کمتر از ۵ درصد بود و آمریکا در بیش از ۹۰ درصد فناوریها پیشتاز بود
با این حال، این ردیاب محدودیتهایی هم دارد. به گفته استیون های، هرچند این ابزار برای سنجش شتاب علمی و دانشگاهی کشورها مفید است، اما تصویر کاملی از توان نوآوری آنها ارائه نمیدهد؛ موضوعی که تحلیلگران ASPI نیز در بهروزرسانی سال ۲۰۲۵ به آن اشاره کردهاند.
دیوید لین میگوید تعداد زیاد مقالات پراستناد لزوماً به معنای برتری در مهندسی، توان تولید یا موفقیت تجاری نیست. او موتورهای پیشرفته هواپیما را مثال میزند؛ حوزهای که چین در آن رتبه اول پژوهشی را دارد و از پایگاه صنعتی بزرگی برخوردار است، اما موتورهای ساخت چین هنوز از نظر عملکرد، قابلیت اطمینان و دوام به سطح نمونههای پیشرو آمریکایی یا اروپایی نرسیدهاند.
وانگ یانبو همچنین یادآور میشود این شیوه ارزیابی ممکن است به نفع کشورهایی باشد که تعداد پژوهشگران بیشتری دارند، زیرا احتمال بیشتری دارد که به مقالات نوشتهشده توسط پژوهشگران هموطن خود استناد کنند.
گفتنی است که در گزارش بهروزرسانی ۲۰۲۵ ردیاب فناوریهای حیاتی ASPI آمده است که ایران همچنان در هشت فناوری در میان پنج کشور برتر جهان قرار دارد، هرچند در فناوری سوپرخازنها از جمع پنج کشور برتر خارج شده است. حوزههای مواد پیشرفته و ساخت، موتورهای پیشرفته هواپیما، بیوفناوری و داروهای نوآور، ساخت زیستی، رباتیک و سیستمهای خودکار، هوش مصنوعی، ژنتیک و فناوریهای زیستمولکولی و فناوریهای مرتبط با پردازش داده و رایانش پیشرفته از حوزههایی هستند که ایران در آنها حضور پژوهشی قابل توجهی دارد.
منبع: زومیت